Rok 2021, które jest podstawą tegorocznej edycji Rankingu Samorządów 2022 r., miał słodko-gorzki charakter. Z jednej strony stanowił chwilę oddechu po kryzysie pandemicznym, z drugiej strony na samorządowe budżetu w coraz większym stopniu odczuwały negatywny wpływ rządowych reform w podatku PIT, m.in. w ramach Polskiego Ładu. Dobrze, że nawet w takich warunkach idea zrównoważonego rozwoju nabiera w samorządach coraz większego znaczenia.

Obszary oceny

W Rankingu Samorządów Rzeczpospolitej oceniamy dokonania miast i gmin właśnie pod kątem zrównoważonego rozwoju, czyli działań, które są wyrazem dbałości o lokalną społeczność i środowisko, przy zachowaniu stabilności finansów i wysokiej jakości zarządzania.

W tegorocznej edycji maksymalnie można było uzyskać 107 punktów (30 pkt. w obszarze finanse i rozwój, 38 pkt. w obszarze dbałość o mieszkańców, 29 pkt. w obszarze czyste środowisko i 10 pkt. w obszarze zarządzanie). Kryteria oceny ustala niezależna kapituła, pod przewodnictwem prof. Jerzego Buzka, byłego premiera RP, w skład której wchodzą przede wszystkim przedstawiciele organizacji samorządowych.

Podstawą wyliczeń w większości są dane udostępniane przez Główny Urząd Statystyczny, część wskaźnik opiera się na informacjach podanych przez same samorządy w specjalnej e-ankiecie. Więcej na temat metodologii rankingu piszemy w ramce obok.

Liderów Rankingu Samorządów wyłaniamy w trzech kategoriach – miast na prawach powiatu (64 jednostek), gmin miejskich i miejsko-wiejskich (881 jednostek) oraz gmin wiejskich (1523 jednostki). W tym roku zwycięzcami zostali odpowiednio: Poznań, Starachowice i podkrakowska Wielka Wieś.

Poznań wraca na podium

Poznań w ubiegłorocznej edycji naszego rankingu zajmował ósme miejsce, ale wcześniej okazywał się liderem kilka lat z rzędu, można więc mówić o powrocie tego miasta do ścisłej czołówki wśród miasta na prawach powiatu. Obecnie na swoją wysoką pozycję zasłużył bardzo wysoką liczbą punktów we wszystkich ocenianych przez nas obszarach. Przede wszystkim jednak wyróżnił się maksymalną punktacją wymiarze dbałości o środowisko.

- W naszej strategii zrównoważonego rozwoju kładziemy szczególnie mocny nacisk na przyrodę i klimat – komentuje Jacek Jaśkowiak, prezydent Poznania. - Dużo inwestujemy w tereny zielone, w rozwiązania poprawiające retencję, jakość powietrza i ogólnie warunki środowiskowe w mieście. Ale także na zrównoważoną mobilność. Co roku przeznaczmy około 1 mld zł, z wykorzystaniem funduszy UE, na poprawę infrastruktury transportowej, by zachęć mieszkańców do korzystania z innych form przemieszczania się niż samochodem osobowych – zaznacza. To inwestycje m.in. w budowę i modernizację torowisk, nowe tramwaje, w elektryczne i wodorowe autobusy, buspasy, infrastrukturę rowerową, itp.

Kraków buduje odporność

Podobnie Kraków i Gliwice mogą pochwalić się bardzo dobrymi wynikami we wszystkich obszarach oceny. Kraków wyróżnia się jednak w wymiarze dbałości o rozwój kapitału społecznego, realizując wiele przedsięwzięć podnoszących jakość życia dla mieszkańców. Gliwice zaś niemal już tradycyjnie dystansują rywali pod względem stabilności swoich finansów, w szczególności pod względem wysokości wypracowywanej nadwyżki operacyjnej (w tym ostatnim wskaźniku w 2021 r. Gliwice dały się wyprzedzić tylko Świnoujściu).

- Trudności związane z pandemią, a obecnie kryzys energetyczny pokazały, że jeśli chcemy budować miasta odporne na wyzwania gospodarcze, klimatyczne czy zdrowotne, to musimy myśleć o ich przyszłości w kategoriach zrównoważonego rozwoju – podkreśla Jacek Majchrowski, prezydent Krakowa. - Kraków stawia więc na te inwestycje i działania, które tworzą warunki do harmonijnego rozwoju gospodarki, społeczeństwa i środowiska, a tym samym podnoszą jakość życia mieszkańców – zaznacza.

Zapobiegliwe Gliwice

- W Gliwicach od wielu lat przykładaliśmy bardzo dużą wagę do odpowiedzialnego zarządzania miejskim budżetem oraz do realizowania inwestycji, które pozwalały na oszczędności energetyczne – komentuje też Adam Neumann, prezydent Gliwic. - Odpowiedzialność w dziedzinie planowania miejskich finansów była regularnie dobrze oceniania w rankingu „Rzeczpospolitej”. Ta zapobiegliwość procentuje w obecnych trudnych czasach – dodaje.

Gliwice w ubiegłym roku (jak również rok wcześniej) stały na czele naszego rankingu, a Kraków – na trzecim miejscu. Ale zmian w pierwszej dziesiątce jest więcej. W tym roku jej skład uzupełniają w kolejności: Świnoujście, Kalisz, Wrocław, Bielsko-Biała, Opole, Gdańsk i Katowice. W porównaniu z ubiegłym rokiem do pierwszej dziesiątki awansowały: Świnoujście, Kalisz, Wrocław i Bielsko-Biała (a poza nią znalazły się: Dąbrowa Górnicza, Rzeszów, Gdynia i Leszno).

Aktywne Starachowice

Wśród gmin miejskich i miejsko-wiejskich liderem zestawienie okazało się świętokrzyskie miasto Starachowice. - Pierwsze miejsce w Rankingu Samorządów 2022 jest dla nas potwierdzeniem, że kilka lat temu obraliśmy odpowiedni kierunek rozpoczynając prace nad zrównoważonym rozwojem miasta – mówi Marek Materek prezydent Starachowic.

Lista ważnych przedsięwzięć realizowanych w Starachowicach, zarówno jeśli chodzi o inwestycje w „twardą” infrastrukturę i jak usługi dla mieszkańców, jest całkiem długa. Warto tu wymienić choćby te dotyczące wymiany na ekologiczny 100 proc. taboru komunikacji miejskiej, energooszczędne oświetlenia ulic, czy budowę Eko Spalarni, która ma pomóc miastu osiągnąć ambitny cel samowystarczalności energetycznej.

Eko Halinów i Mszczonów

Drugie miejsce w kategorii mniejszych miast i gmin miejsko-wiejskich zajęła gmina Halinów (woj. mazowieckie), dzięki wysokiej liczbą punktów w obszarze środowiskowym (zaraz po Starachowicach) oraz wysoką pozycją w obszarze stabilności finansowej. Halinów w ubiegłym roku przeznaczył niemal 1,2 mln zł na wsparcie dla mieszkańców przy wymianie kopciuchów na urządzenia bardziej wydajne i ok. 0,9 mln zł na instalacje OZE prywatnych domach.

Trzecie miejsce przypadło gminie Mszczonów (woj. mazowieckie), które również wyróżnia się proekologicznym podejściem w swoich działaniach. Przykładowo inwestycje w zieloną infrastrukturę w ubiegłym roku wyniosły tu 15 mln zł, co w przeliczeniu na liczbę mieszkańców daje jeden z najlepszych wyników (w tej grupie gmin) na poziomie 1,3 tys. zł.

W pierwszej dziesiątce wśród gmin miejskich oraz miejsko-wiejskich znalazły się też gminy: Siewierz (woj. śląskie), Morawica (woj. świętokrzyskie), Jarocin (woj. wielkopolskie), Grodzisk Mazowiecki (woj. mazowieckie), Legionowo (woj. mazowieckie), Czeladź (woj. śląskie), Aleksandrów Łódzki (woj. łódzkie). Na tle ubiegłorocznych wyników doszło do dużych przetasowań – w najlepszej 10-tki znalazło się aż sześć „nowych” gmin: Starachowice, Halinów, Mszczonów, Siewierz, Legionowo oraz Czeladź.

Atrakcyjna Wielka Wieś

W kategorii gmin wiejskich pierwsze miejsce, drugi rok z rzędu, zajęła podkrakowska Wielka Wieś. – Od lat udowadniamy, że przemyślane inwestowanie w zrównoważony rozwój, wsłuchiwanie się w potrzeby mieszkańców i solidarne zaangażowanie w codzienną pracę przynoszą wymierne efekty – zaznacza Krzysztof Wołos, wójt gminy Wielka Wieś.

Władze lokalne mają tu pełne ręce roboty, bo atrakcyjna lokalizacja, blisko metropolii, przyciąga jak magnes nowych mieszkańców. Dla gminy to szansa na rozwój, ale i wyzwanie, z którym trzeba się mierzyć na co dzień. Inwestycji wymaga choćby przystosowanie do większych potrzeb i oczekiwań oferta edukacyjna i opieki nad najmłodszymi, kulturalna, rekreacyjna, czy społeczna, ale też infrastruktura komunalna. - Kończymy budowę nowego skrzydła szkoły, pierwszego pełnowymiarowego boiska ze sztuczną nawierzchnią oraz dużej łukowej hali sportowej z przeznaczeniem na zajęcia dla dzieci i młodzieży. Właśnie kanalizujemy ostatnie w gminie sołectwo oraz doprowadzamy internet światłowodowy do ostatniej miejscowości – wylicza Wołos.

Zielonki i Zabierzów przyciągają mieszkańców

W tegorocznej edycji Rankingu Samorządów tak się złożyło, że trzy pierwsze miejsca wśród gmin wiejskich przypadły małopolskim gminom spod Krakowa – drugą i trzecią pozycję zajęły odpowiednio: Zielonki i Zabierzów. Jednocześnie też wszyscy laureaci wyróżniają się wysoką liczbą punktów w obszarze „czyste środowisko” i wysoką liczbą punktów w obszarze dbałości o mieszkańców.

- Staramy się dbać o rozwój wszystkich obszarów, które są ważne dla mieszkańców, także w zakresie środowiska. Wymieniliśmy ponad 800 kopciuchów, mamy blisko 250 km sieci - wylicza Bogusław Król, wójt gminy Zielonki.

- Samorządy w Polsce od kilku lat mierzą się z wieloma wyzwaniami, którym muszą stawić czoła. Pomimo kryzysu nasza gmina notuje systematyczny wzrost dochodów, a co za tym idzie zwiększa wydatki na inwestycje dla swoich mieszkańców, na które w przyszłym roku planujemy w budżecie przeznaczyć prawie 58 milionów złotych. Konsekwentnie realizujemy politykę zrównoważonego rozwoju, ale przed nami kolejne wyzwania – zaznacza też Elżbieta Burtan, wójt Zabierzowa.

TOP 10 najlepszych samorządów w kategorii gmin wiejskich dopełniają: Wisznice (woj. lubelskie), Michałowice (woj. małopolskie), Lipinki (woj. małopolskie), Suchy Las (woj. wielkopolskie), Wiązowna (woj. mazowieckie), Gołcza (woj. Małopolskie) i Psary (woj. śląskie). Zmienność liderów w porównaniu z ubiegłym rokiem też jest spora – do czołowej dziesiątki dołączyły gminy: Zielonki, Lipniki, Suchy Las, Wiązowna, Gołcza i Psary.